ΝΕΝΗΤΟΥΡΙΑ

Στην κ. Γεωργία Αλεξοπούλου 

Στον Κωστή Χρήτη (Φιάκα) και στον Αχιλλέα Τσούνη

Ακλουθώντας το κάλεσμα του αδερφικού μου φίλου κ Βαγγέλη Ρουφάκη, για την λαογραφική προβολή των χωριών του Μυροβόλου νησιού μας, ξεφεύγω από την γενέθλια γη της Λαγκάδας , και πάω σε ένα ξεχασμένο παράδεισο, 65 κοντά, 66 χιλιόμετρα βορειότερα από την Χώρα. Το όνομα Νενητούρια, το άκουσα πρώτη φορά από το στόμα μιας άγιας ψυχής. Τον αξέχαστο θείο μου Κωστή Γεωργίου Κουμέντη.  Σχολιαρούδι τότε, φεύγοντας από τα Κουρούνια, είδα κάτι μικρά χωριουδάκια και ρώτησα να μάθω το όνομα τους : «Οι Ενωμένες Πολιτείες της Χίου είναι. 

Οικισμός Ψαρού 

Τρεις άνθρωποι τέσσερα χωριά » ήταν η απάντηση του. Από τότε υιοθέτησα  αυτό τον χαρακτηρισμό για τη γενέτειρα μου την Λαγκάδα. Μια και  αυτή, σε αντίθεση με τα άλλα χωριά του νησιού μας, αποτελείται από πολλούς συνοικισμούς. Από ότι έχει πέσει  στην αντίληψη μου, ερευνώντας παλιές γραφές ή ακούγοντας ανθρώπων ιστορίες, τα παλιά Νενητούρια, αρχικά θα ήταν κτισμένα κοντά στην εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου. Αρκετά ίχνη τάφων, πιστοποιούν την αλήθεια.  Σύμφωνα με τον Χιώτη Ιστορικό, Γ. Ζολώτα, η ονομασία του χωριού, προέρχεται από τις αγορασμένες νέες χέρσες εκτάσεις γης. Λογικά αυτές αγοράστηκαν από τους κτήτορες των οικισμών Κοσμάδος , Ψαρός, Χαμέτος και Αντραχλιάς  που οπωσδήποτε θα αφορούν τα ονόματα των αγοραστών.  Ο Αντραχλιάς, είναι πλέον έρημος.  Η χωριοεκκλησιά, ανάμεσα στον Ψαρό και τον Χαμέτο είναι αφιερωμένη στου Ταξιάρχες (6 Σεπτεμβρίου). Μετρά ηλικία περίπου δυο αιώνων. Μια πολύ παλιά καμαρωτή βρύση. Κάμποσα ξωκλήσια και τα ερείπια τριών νερόμυλων στον χείμαρρο του «Κισσού», αποτελούν αξιοθέατα.  

Οικισμός Χαμέτου

Ο προαναφερόμενος χείμαρρος, χωρίζει ανά δυο, τους οικισμούς στη μέση. Οι τρεις χείμαρροι του χωριού ο Κισσός , του Τσαγέργου και αυτός της Μερσινιάς  Καταλήγουν  στον ‘’Πολύκομπο’’, όπου και το ξωκλήσι του  Κρασά για να ανταμώσουν την θάλασσα. Λένε πως σε παλιούς καιρούς, γύρω από την εκκλησιά του Αϊ Γιώργη, στο παλιό χωριό της ‘’Βάστας’’, χόρευαν εβδομήντα δυο κορίτσια (72). Άκουσαν τα τραγούδια και τις φωνές, πειρατές που είχανε αράξει στην παραλία.  Αιφνιδίασαν τους απονήρευτους χωρικούς και άρπαξαν, όλες τις κοπέλες εκτός από μία. Αυτός ο λόγος και η αιτία που αποφάσισαν να μεταφέρουν τους οικισμούς, στις σημερινές θέσεις.  Μαζί τους, ήρθαν και οι φοβισμένοι κάτοικοι του ‘’Τσαγέργου’’, ενός άλλου κοντινού οικισμού. 

Άγιος Γιώργης Κρασάς 

Ο παραθαλάσσιος Ναός του Άγιου Γιώργη του ‘’Κρασά’’, στο Πολύκομπο, είναι αόρατος από τη θάλασσα μια και τον  κρύβει ένας χαμηλός λοφίσκος. Σύμφωνα με την παράδοση, τον ναΐσκο, έκτισε κάποιος άγνωστος καραβοκύρης. Είχε πέσει σε πρωτοφανή κακοκαιρία και έβλεπε τον χάρο με τα μάτια του. Ζήτησε από τον άγιο να κάμει το θαύμα του και να τους σώσει όλους μαζί με το καράβι του. Σαν ανταπόδοση, της χάρης, θα κουβαλούσε πέτρες από μακριά και θα έκτιζε το ναό του,  στην παραλία. Εκεί που ξέσερνε για να  τσακιστεί το πλεούμενο. Η ικεσία του εισακούσθηκε. Δεν ξέχασε το τάμα του. Κουβάλησε τεράστιες πέτρες από την Αρχαία Τροία.  Το μήκος τους ήταν περίπου ενάμιση μέτρο επί ένα. Τώρα για να στεριώσει καλά το κτίσμα, στη λάσπη αντί για νερό έχυναν κρασί. Αυτός και ο λόγος του προσωνυμίου  Άγιος Γιώργης Κρασάς.

ο Ταξιάρχης 

 Άλλη εκδοχή λέει, πως κάποιος από το Τσαγέργο, εμπορευόταν κρασιά. Ήλθε λοιπόν κάποτε ένας έμπορος Βολισσιανός. Μαζί του είχε δεκατρία ζώα για φόρτωση. Ο χωριανός όμως γνώριζε ότι όλο το κρασί του ήταν για δώδεκα ζα. Με κάποια δικαιολογία, άφησε τον έμπορο να περιμένει στον εξώστη του σπιτιού του, ώσπου να ετοιμάσει δεκατρία φορτώματα. Αφαιρούσε από κάθε φόρτωμα, ένα λαγήνι κρασί και πρόσθετε νερό. Έφτιαξε λοιπόν με αυτό τον τρόπο, δεκατρία φορτώματα. Αυτή η αργοπορία έβαλε ψήλους στον Βολισσιανό, ο οποίος έφυγε, χωρίς φυσικά να αγοράσει το εκλεκτό εμπόρευμα. Τα κρασιά με το πέρασμα του χρόνου ξίνισαν. Οπότε αναγκάστηκε να τα χύσει όλα στον ποταμό. Το κρασί, μέσω που ποταμού, έφτασε ως τον ναό χαρίζοντας το προσωνύμιο στον άγιο. Παραδόσεις αναφέρουν πως οι νέοι των ξεχασμένων αυτών χρόνων, είχαν μακριά μαλλιά που τάμπλεκαν σαν τις γυναίκες.  Το επίσημο ένδυμα τους αποτελούσαν η άσπρη χασεδένια βράκα, είκοσι δυο πήχεων. Αρκετό και το μήκος του μάλλινου ζωναριού. Μαύρο ή μπλε το τσόχινο γιλέκο. Ο κόκκινος σκούφος με την μαύρη φούντα, ήταν περιτυλιγμένος στα χείλη του με μεταξωτό μαντήλι. Ακόμα δε, φορούσαν και περικνημίδες.

Προ αμνημονεύτων χρόνων, η συμφορά, με τη μορφή της ‘’ευλογιάς’’, ρήμαξε το χωριό. Λέγουν πως κείνες τις μέρες, κάποιος χωριανός τους, αντάμωσε στη στράτα, τρεις θεόρατες, αποκρουστικής ασκήμιας γυναίκες. Η μια από δαύτες που είχε τεράστια δόντια, του έδωσε ένα μαντήλι γεμάτο στάρι. Του είπε ότι το έφερνε για το χωριό. Σαν έφυγαν, οι κάτοικοι αγριεμένοι, άκουγαν κραυγές ανθρώπων που πάλευαν. Πίστεψαν πως ήταν ο πολιούχος και προστάτης τους   ο Ταξιάρχης Μιχαήλ, ο οποίος, μάχονταν και εμπόδιζε την Ευλογιά, την Πανούκλα και την χολέρα να προσβάλουν τα Νενητούρια. Από κείνη την μακρινή εποχή, έμεινε η συνήθεια να αποκαλούν την κάθε άσκημη γυναίκα ‘’Σκουρδούλα’’ (πανούκλα). Καταμαρτυρούν πως για να σαγηνέψουν τους αδαείς και να πλησιάσουν  τις τρεις γυναίκες κατάρες, μάγευαν με την ομορφιά των τραγουδιών τους.

                     

Νενητούρια

Τις μέρες της πανήγυρης του άγιου τους, από πολύ νωρίς οι χωριανοί, άφηναν τις εργασίες τους και επέστρεφαν στο χωριό. Την παραμονή γινόταν ο Μέγας Εσπερινός με αρτοκλασία. Την επομένη το πρωί, Θεία Λειτουργία με τη συμμετοχή ιερέων και ιεροψαλτών των γύρω χωριών. Μόνο με την απόλυση της λειτουργίας, επέτρεπαν να ανοίξει το περιστασιακό καφενείο το οποίο έφτιαχναν στο προαύλιο του ναού. Την εκμετάλλευση του αναλάμβανε ο πλειοδότης, κατόπιν αποφάσεως της εκκλησιαστικής επιτροπής. Στον καφενέ, σερβίριζαν γλυκά μα κυρίως άφθονη Σούμα !  Ακολούθως το λόγο έπαιρναν τα όργανα ξελογιάζοντας τους πανηγυριώτες ως το μεσημέρι, ώσπου να ετοιμαστεί η κοινή τράπεζα. 

Μιχ. Καριάμης 

Όλοι όσοι έλαχαν στο πανηγύρι, απολάμβαναν το γεύμα. Η μάζωξη του δίσκου, ενίσχυε το ταμείο της εκκλησιάς. Αν παρ΄ ελπίδα και για διάφορους λόγους, κάποιος από του χωριανούς δεν συμμετείχε στο δείπνο, η εκκλησιαστική  επιτροπή,  είχε το δικαίωμα να εισπράξει από τον απόντα, το καθορισμένο  χρηματικό ποσό για τον έρανο.  Οι επισκέπτες από κάθε χωριό της Χίου, δειπνούσαν αντάμα, με την υποχρέωση να καταθέσουν τον οβολό τους στο δίσκο. Παλιοί άγραφοι κανόνες και παραδόσεις αιώνων λειτουργούσαν αποτρεπτικά σε κάθε σπιτικό την προετοιμασία φαγητού αυτή την ημέρα. Ακόμα και αν φιλοξενούσαν ξένους. Απαράβατη συνήθεια, αυτή την μέρα, όσοι ήταν στο χωριό έπρεπε να τιμήσουν το κοινό τραπέζι. Χορτάτοι πια, συνέχιζαν το γλέντι με τη συμμετοχή όλων μα κυρίως της νεολαίας. Η διασκέδαση κρατούσε ως αργά τη νύχτα. Ήταν χαρά και υποχρέωση όλου του χωριού να παρέχουν, κατά το δυνατόν, την καλύτερη φιλοξενία σε κάθε ξένο πανηγυριώτη ο οποίος τους τιμούσε με την παρουσία του. Συνήθειες αιώνων σε δύσκολους καιρούς ημερών στέρησης και φτώχειας μα αξέχαστης ομορφιάς. Με κυριότερο στοιχείο τα χωριά της «Άγιας Μάνας Γης της Αμανής» να ξεχειλίζουν από ανθρώπους και ζωή. Ήταν τα χρόνια πριν τη μεγάλη φυγή για ξένους τόπους και τον αφανισμό, της από αιώνων ύπαρξης μας στην Άγια και Μυροβόλο γη μας.

Καπετάν Μιχάλης Γ. Καριάμης 

Γιος και Λάτρης της Αμανής    

Στην Ιερή Μνήμη του καπετάν Παντελή Σκυριώτη, για την βοήθεια του στην τοπογραφία της περιοχής