ΑΠΛΩΤΑΡΙΑ

                  

                     

  Ο  ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ  ΠΝΕΥΜΟΝΑΣ  ΤΗΣ  ΧΙΟΥ

 

          H Είσοδος της Απλωταριάς

Η «Βιτρίνα», μιας πόλης και πιθανά το ποιο συζητήσιμο μέρος ενός τόπου δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι ο εμπορικός δρόμος του ! 

Ποτέ δεν ξεκινά μια συζήτηση για τις ομορφιές και τα αξιοθέατα που κέντρισαν το ερευνητικό μάτι του επισκέπτη. Η περιγραφή πάντα αρχίζει και πάντα τελειώνει με το τι είχε και του τι μπορείς να βρεις στην τοπική αγορά……… προς επαλήθευση της ιστόρησης η αφηγουμένη  ή ο αφηγητής θα προσκομίσουν τα «θαυμαστά καλά του τόπου» Αυτά, πιθανά να είναι ντόπιας παραγωγής. Έργα ντόπιων παραδοσιακών τεχνιτών και ξεχωριστού τρόπου κατασκευής ή «γνήσια και αυθεντικά κομμάτια»,  Made in ………; !

Συνήθως η συζήτηση παίρνει τέλος με την στερεότυπη επωδό «καλέ άκου που σου το λέω, αυτή δεν ήταν αγορά, ήταν στην κυριολεξία ο Παράδεισος ! »

Προσωπικά, όταν ακούω για «Παράδεισο», άθελα μου, η σκέψη με φέρνει στο Μυροβόλο νησί του Αιγαίου.

Δεν χρειάζεται να ρωτήσεις «ποιο;».  Δεν είναι τυχαίο, ότι στα τόσες χιλιάδες  πανέμορφα νησιά, νησάκια και βραχονησίδες των Ελληνικών Αρχιπελάγων μόνο ένα αποκαλούν «Μυροβόλο» ….. τη Χίο μας !

Δεν με διακατέχει άκρατος τοπικισμός ή υστερία μοναδικότητας της γενέθλιας «Άγιας Μάνας Γης». Κάθε άνθρωπος είναι απόλυτα φυσιολογικό έτσι να αισθάνεται για τον τόπο καταγωγής του.

 Ένας λόγος παραπάνω για όσους λείπουν μακριά και κράτησαν την πατρίδα τους κριμένη στα κατάβαθα της σκέψης και των λογισμών τους.

Από την ιστορική αρχαιότητα η Χίος ήταν φημισμένη για τον πλούτο την ευμάρεια και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της. Αυτά τα χρωστούσε στο ισχυρό ναυτικού, το εμπόριο και τα εκλεκτά προϊόντα της γης και της Βιομηχανίας της. Θα αναφερθώ εν συντομία σε μερικά από αυτά. Θα κάνω αρχή με τον «Αριούσιο» το «θείο» Χιώτικο κρασί  τα αρώματα της και τα περίφημα  Χιώτικα  κεραμικά  { Χίαι κύλικες} :        « και στάμνο Χιώτικο κρασί να κουβαλάς και μύρο » [ Αριστοφάνης , ΤΕΛΕΜΗΣΣΗΣ  531 ]   .

Περίφημη η  « κεραμίτης γη » του νησιού μας , « Χίος κέραμος » , έλεγαν στην αρχαία Ελλάδα σε ότι είχε σχέση με πήλινα αριστουργήματα.       

Επίσης   η  “  Χία  γή  ” { Τerra  chia }  ,  βασικό  υλικό  της φαρμακευτικής ,  βαφής  , ζωγραφικής ,  σφράγισης , καθαρισμών ,της οποίας ιδιότητες ήταν να δίνει ωραίο χρώμα  και να εξαφανίζει τις ρυτίδες του προσώπου σαν Καλλωπιστικό   του δέρματος.

Διάσημη η Γλυπτική σχολή της Χίου.

Εξαιρετικά τα βιομηχανικά της προϊόντα όπως τα περίφημα Χιώτικα τεχνικά κρεβάτια και τραπέζια,  «Χιουργείς  κλίναι και  Χίαι  τράπεζαι».  . Οι Χιώτες τεχνίτες , τελειοποίησαν την κατασκευή κρεβατιών , τόσο ώστε τα Χιώτικα και τα κρεβάτια της Μιλήτου να είναι τα καλύτερα του τότε γνωστού κόσμου .

Τα περιζήτητα  Χιώτικα παπούτσια., τας «Χίας κρηπίδας» του Ιπποκράτη.

Τάπητες , χρυσοΰφαντα υφάσματα, εργόχειρα , ήταν μερικά είδη από την εκλεκτή βιομηχανική παραγωγή της. Σύμφωνα με τον Αθήναιον , στο νησί μας παρασκεύαζαν την καλύτερη ερυθρά  βαφή ρούχων, τόσο γνωστή στον τότε κόσμο , ώστε ακόμα και ο Μέγας Αλέξανδρος ζήτησε να του στέλνουν «Πορφύρα Χιώτικη» για αυτόν , τους στρατηγούς και τους αξιωματικούς του

Αν θα αποκαλέσω την Χίο «Αρχόντισσα πόλη» δεν θα είμαι ο πρώτος ο οποίος θα την αποκαλέσω με αυτόν τον χαρακτηρισμό

Πολλοί από τους περιηγητές ομιλούν για μια εκλεκτή κοινωνία λόγω επίδρασης των δυτικών ηθών και ειδικά των Γενουατών.  Ορισμένοι περιγράφουν ότι η πόλις εξωτερικά έμοιαζε με την Γένοβα ενώ στο εσωτερικό της, οι στενοί δρόμοι τα παμπάλαια οικογενειακά εκκλησάκια τα εργαστήρια και η αγορά της διατηρούσαν το παλαιό βυζαντινό ή ανατολίτικο χαρακτήρα της  - Ο Ιερώνυμος Ιουστινιάνης κολακεύεται να πιστεύει ότι «ο χαρακτήρας ο βίος και η όψη εν γένει όλων των εν Χίω είναι όπως στην Γένουα ώστε θα νόμιζε κάποιος ότι οι δυο λαοί είναι αδελφοί με μόνη διαφορά την γλώσσα »

    Ο  Sonini  αναφερόμενος στην μεσαιωνική  πόλη γράφει «  Πόλις  χαριέντως ωκοδομημένη , τερπνοί κήποι , γοητευττικά πεδία εκ τε φύσεως και εργατικότητος στολισμένα , όρη με  ξηράν και γυμνήν επιφένειαν , των οποίων η αντίθεσις προς πλουσίας κοιλάδας είναι εξόχως γραφική …. »

     Το 1718, ο Γάλλος περιηγητής De Pellegrin, χαρακτηρίζει την Χίο σαν την «πιο γελαστή πολιτεία της Ανατολής»

     Το 1750, ό Σουηδός Frederic  Hasselguist, έμεινε κατάπληκτος από την και την γραφικότητα της Χώρας , η οποία πέραν της ομορφιάς της, είχε καλούς γιατρούς από τους οποίου οι περισσότεροι ήταν νησιώτες, σπουδασμένοι  στην Πάδοβα και με θαυμασμό ομολογεί «Είναι το ωραιότερο θέαμα του κόσμου»

     Ο διδάκτωρ του Καίμπριτζ, Εdward Danel Clark, ο οποίος πέρασε από την Χίο , το 1801 χαρακτηρίζει το νησί μας σαν  «Παράδεισο της Νέας Ελλάδας » και   «Μικρή Ρώμη». Αναφέρει δε,  «τα σπίτια είναι βαμμένα κάτασπρα, ζωηρή αντίθεση στο πλούσιο πράσινο που τα τυλίγει και μοιάζουν μικρά παλάτια ανάμεσα στις λεμονιές στα λιόδενδρα και τις ροδιές»

Σύμφωνα με τον Χιώτη ιστορικό Γεώργιο Ζολώτα, Ο Ιερώνυμος Ιουστινιάνης, ξεχωρίζει από όλους τους  δρόμους  και τις συνοικίες την «απλωταριά» η οποία ως φαίνεται κατά τους τελευταίους χρόνους της Γενουατοκρατίας ήταν η αξιολογότερη εκτός του κάστρου συνοικία, με ωραία σπίτια και ναούς.

Όπως αναφέρει ο Foglietta, «οι Ιουστινιάναι πλούτισαν και κόσμησαν την Χίο, τόσο την εντός των τειχών όσο και την εκτός με μεγαλοπρεπέστατες οικοδομές (οικίες- εκκλησίες  - ανάκτορα)»

Απλωταριά είναι το μεταγενέστερο όνομα του τμήματος της πόλεως που το ονόμαζαν «Τσικάλιο ή Τσουκαλιό».  Από του ότι άπλωναν τα τσουκάλια (πήλινα)   πείρε το σημερινό της όνομα.

Σύμφωνα με την γνώμη των περισσότερων, απλωταριά, ονομάστηκε λόγω του ότι άπλωναν ή εξέθεταν στον ήλιο τα τσουκάλια, και όχι τα περίφημα ντόπια μεταξωτά της ή τα οποιανδήποτε άλλα καλούδια υης.

Η αρχή της απλωταριάς, από Καλοπλύτου προς αγορά, εκεί που υπάρχουν σήμερα τα κρεοπωλεία και τα καφενεία. ονομαζόταν «αγωγός» μια και από εκεί περνούσε αγωγός κατασκευασμένος από τους Μαονέους .

Σύμφωνα με τη μελέτη του Αντ. Δαμαλά από την Βυζαντινή εποχή, και πριν από το 1259, το σημερινό εμπορικό κέντρο σχεδόν ταυτίζεται με την τότε αγορά της Χίου.

Σύμφωνα με το χρυσόβουλλο του Μιχαήλ Παλαιολόγου, η  απλωταριά, αναφέρεται σαν ο δρόμος πού διεξαγόταν   το λιανεμπόριο

Πέρα από την εμπορική σημασία του δρόμου, έχουμε αναφορές για ύπαρξη Μονής καθολικών του Αγίου Αντωνίου των Φραγκισκανών παρά την απλωταριά, και ένα άλλο μοναστήρι Αυγουστίνων μοναχών. Επίσης οι Ιησουίτες είχαν ναό και σχολείο τα μάρμαρα των οποίων είχαν μεταφέρει από αρχαίο κτίσμα της Νάξου. Από πλευράς Ορθοδόξων, αναφέρονται ναός της Αγίας Κυριακής. Επίσης υπήρχε μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου της Απλωταριάς. Αργότερα, επί τουρκοκρατίας εκεί ήταν ο μητροπολιτικός ναός του Άγιου Νικόλαου του «Βασιλικάρη».

Σύμφωνα με πληροφορία του Γ. ΖΟΛΩΤΑ, το 1805, στη απλωταριά υπήρχε συμβολαιογραφείο. Αλλά και οι παράδρομοι της απλωταριάς έπαιζαν και παίζουν το δικό τους σημαντικό ρόλο στην εμπορική και κοινωνική δραστηριότητα του τόπου.

Σε ένα τέτοιο στενό, υπάρχει μέχρι σήμερα το μοναδικό, προ της καταστροφής του 1822, κτήριο, ο «Μεζάς», η έδρα της δημογεροντίας που λειτουργούσε  σαν δικαστήριο για τους Έλληνες.  Αριθμούσε πέντε μέλη από τους οποίους οι τρεις ήταν Έλληνες. Έναν από τα τρία κύρια τμήματα της πόλεως. Δηλαδή την Απλωταριά – Εγκρεμό και Παλαιόκαστρο.  Οι εκ της απλωταριάς και του εγκρεμού, εκλεγόντουσαν  ως «ισχυροί γένει και πλούτω» .Είναι γνωστό σε όλους, ότι το πιο ζωντανό κομμάτι της πόλης είναι το εμπορικό κέντρο, σε αυτό δραστηριοποιούνται η πλειοψηφία των εμπορικών επιχειρήσεων

Στη «Χώρα», νότια της πλατείας, το «Βουνάκι», ξεκινά  η πεζοδρομημένη  απλωταριά η οποία διασχίζει το κέντρο της παλιάς πόλης και κρατά ακόμα και σήμερα μεγάλο μέρος της εμπορικής κίνησης με πάρα πολλά καταστήματα και «καφέ» που συνθέτουν ένα πολύχρωμο «πάζλ» αποτελούμενο από κομμάτια διαφορετικής υφής και σύνθεσης . Αξίζει τον κόπο να την περπατήσεις μαζί με τους παράδρομους της και να απολαύσεις τη προκλητική θέα της πολυποίκιλτης πραμάτειας ή να ξεκουραστείς με την παρέα σου απολαμβάνοντας γεύσεις, ακούσματα και θέα διερχομένων σε κάποιο από τα αναψυκτήρια της    

Την απλωταριά συνθέτουν κτίρια και αρχοντικά του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα. Από την δυτική κατάληξη της, σε απόσταση ολίγων μέτρων υπάρχουν το ιστορικό Γυμνάσιο Χίου με έτος ίδρυσης το 1792. Απέναντι ορθώνεται ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του νησιού μας. Η Βιβλιοθήκη «ΚΟΡΑΗ» με την Πινακοθήκη, το Λαογραφικό της Μουσείο και άλλα πνευματικά ιδρύματα.

Ένα από τα μεγάλα προτερήματα του εμπορικού μας δρόμου και η εύκολη πρόσβαση.

Λίγα μόνο βήματα από εκεί που ξεμπαρκάρουν τα καράβια τους επιβάτες τους.

Πέριξ της ανατολικής εισόδου της υπάρχουν τα κτήρια της Νομαρχίας της Πινακοθήκης, το Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο, το Μετζιτιέ Τζαμί  με το Μουσείο του ο «Κήπος» και ποιο πέρα η Δημαρχία το κτήριο του ΟΤΕ και το «ενάλιο κάστρο» μας.

Στους γύρω δρόμους θα βρεις συγκεντρωμένα τα μαυροπαπουτσίδικα, κρεοπωλεία, ψαράδικα, μανάβικα συμπεριλαμβανομένων αυτών με τα ποτά και τα περίφημα Χιώτικα γλυκά του κουταλιού. Έχεις την ευκαιρία να δεις και να απολαύσεις μαγαζιά και πραμάτειες κόσμο που βγήκε για ψώνια μα και ……. Σουλατσαδόρους μιας άλλης «ξεχασμένης» εποχής. Λαδοφάναρα,  κουδούνια για κατσίκες , «δικέλλια»,  «τσακαδάκια», «παστελαριές», «κρίταμα», «κάπαρη», «κοπανιστή, κατσικίσιο τυρί», «χερίσια μακαρόνια », «στραγάλια Χιώτικα», «χάσκα-μπούκες», λουκουμάδες, ρίγανη και φλισκούνι   και τόσα άλλα, που όσο και αν ψάξεις, χωρίς υπερβολή, δε θα τα βρεις σε καμιά αγορά του κόσμου. Αν είσαι τυχερός θα ακούσεις τους ήχους της «Λατέρνας» μπλεγμένους με τις τραγουδιστές φωνές του  «παστελά» και αυτών που πουλάνε «τσίκουδα» και ξεχωρίζουν μέσα στο πλήθος από τις ολόλευκες φορεσιές τους. «Και του ….. το παστέλι όλ’  αμύγδαλο και μέλι»  ή  « Τσίκουδα ….. έχω χοντρό ροβυθάτο τσίκουδο. …»  Τα … τσίκουδα, γεύση προκλητική για τους ντόπιους,….. άξιον απορροίας για τους «ξένους» μας ! 

Δε θα ξεχάσεις στη ζωή σου, την διάχυτη ευωδιά από τα τσουρέκια και την μοναδική μυρουδιά του Χιώτικου ψωμιού με «μαυροκούκι». 

Επισκέπτη, να μη ξεχνάς ποτέ, ότι τα ξακουσμένα ζαχαροπλαστεία και τους φούρνους της «Πόλης» τα είχαν Χιώτες. Αλλά και το διάσημο «Συριανό λουκούμι», από τη Χίο «μετανάστευσε» στη Σύρο, τον καιρό της καταστροφής !

Και καλά όλα αυτά ….. ποιος δοκίμασε τα σουβλάκια και τα σουτζουκάκια σε σάντουιτς και δεν ξετρελάθηκε με τη ξεχωριστή γεύση τους !  

 Μέχρι και πριν από λίγα χρόνια, χωρίς να υστερούν και σήμερα, τα βαρυφορτωμένα  κοσμηματοπωλεία της απλωταριάς, με τις ουρές των Ελληνοαμερικάνων πελατών παρατεταγμένων, έδιναν μια ξεχωριστή αγοραστική νότα στην απλωταριά η οποία φάνταζε σαν αγορά κάποιου πάμπλουτου εμιράτου της Μέσης Ανατολής.

Στο απώτερο παρελθόν, αυτός ο δρόμος «ορόσημο», για όλους μας έπαιξε τον ρόλο του «νυφοπάζαρου». Την ώρα που σχόλαγε το «Θηλέων», η υφή του δρόμου έπαιρνε νέα διάσταση. Η μπλε ποδιές με τις κορδέλες τους λευκούς γιακάδες και τις κοριτσίστικες ανέμελες φωνές έδιναν ένα ξεχωριστό τόνο στα δρώμενα της εποχής και στις μοναδικές σκέψεις που μας απασχολούσαν τότες……!

Μια ανεπανάληπτη ρομαντική εποχή γεμάτη μνήμες και εικόνες που δυστυχώς …. έσβησε για πάντα ! 

«Απαγορευμένα και τα λούσα και τα στολίδια.  Μόνο με την ποδιά και την κορδέλα μπορούσες να κυκλοφορείς.

    Άντε να 'βαζες τις Κυριακές τη μπλε φούστα και το πουκαμισάκι της παρέλασης και πολύ σου.

    Αν πεις για σούρτα-φέρτα στην Απλωταριά και γαμπρίσματα;

    Όχι μόνο απαγορευμένα και καταδικασμένα, μα ...έπρεπε να 'χεις κότσια για να τολμήσεις.

    Γι' αυτό, με τίποτα δεν θα έχανε την ευκαιρία για καμιά βόλτα, όση ώρα θα μπορούσε να δικαιολογήσει μετά την παρέλαση εκείνο το μεσημέρι της εικοστής ογδόης Οκτωβρίου.

    Με το σήμα του σχολείου στο πέτο, με τα γάντια της σημαιοφόρου -αριστούχος γαρ- και την άσπρη κορδέλα κατακούτελα, πιάστηκαν αγκαζέ με την Τέττα και τη Μερσίνα κι είπαν να οργώσουν την Πλατεία και την Απλωταριά, για να πούνε κι εκείνες πως επωφελήθηκαν από τη γιορτή, να κυκλοφορήσουν, να φανούν και ...να σταμπάρουν κανένα «πρόσωπο» μ' ενδιαφέρον.»

Δήγμα γραφής της εκλεκτής διηγηματογράφου μας κ Αγγελικής Συρρή-Στεφανίδου

Η νοσταλγία του ξενιτεμένου ποιητή δεν άφησε εκτός των ονείρων του την απλωταριά : «Θέλω μια λύπη Νοεμβρίου κι ένα γλυκό απόβραδο της Χίου. Θέλω μια λύπη στη ματιά και μια βολτούλα στην απλωταριά. Θέλω μιας λύπης πανοπλία κι απ’ το μυαλό μου δυτικά να φεύγουνε τα πλοία.»    Κώστας Μαρδάς 

        Νυχτερινή όψη της Απλωταριάς 

Αυτή την   ‘’  Αρχόντισσα  πόλη ‘’, της ανεμοδαρμένης  Νήσου των Μακάρων, τον  κήπο της Ανατολής και πρωτεύουσα του μυροβόλου  νησιού μας,  οι  απάνθρωποι  δυνάστες, δείχνοντας μια πρωτοφανή στα παγκόσμια χρονικά βαρβαρότητα, την διαγούμισαν, και την καταστρέψανε ολοσχερώς. 

Την κάψανε και την εκθεμελίωσαν  με  μίσος,  βάση σχεδίου τις αποφράδες ημέρες του 1822, για να ακολουθήσει λίγα χρόνια αργότερα, ο φοβερός  δεύτερος χαλασμός. Ο μεγάλος σεισμός του 1881, ο οποίος δεν άφησε πέτρα πάνω στην πέτρα , αλλάζοντας  παντελώς την όψη της λαμπρής πολιτείας, η οποία   δικαίως εθεωρείτο και ονομαζόταν από όλους , λόγω των κτισμάτων και των  ευαγών ιδρυμάτων της ‘’ Ο Παράδεισος της Ανατολής ‘’

«      Ευδαίμονες  Χίοι !

        τούτ’  αρ’  ην  πόλεως  αγαθόν

        οικεία  φύναι  πάντ’  αφ’  ων  πράξεις τις  εύ    »

        ( Κωνστ.  Οικονόμος  του  εξ  Οικονόμων )

 Καπετάν Μιχάλης Γ. Καριάμης