ΚΑΡΔΑΜΥΛΑ ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

     

Αντίδωρο Φιλίας και Αγάπης για Όλες τις Φίλες και Όλους τους Φίλους που έλκουν την καταγωγή τους από τα Καρδάμυλα την Χίο το Αιγαίο μας , την Ελλάδα μας ........ και όχι μόνον.......

                                     
                                    *

Δε θα σας πω ότι γράφω ιστορία. Δε σας παρουσιάζω ότι κατεβάσει ο νους μου. Δε γράφω  ασχολίαστα ότι μάζεψα  και όσα μου ‘παν.  Τα ποιο πολλά τα διάβασα σε χειρόγραφα της Μεγάλης βιβλιοθήκης Χίου «ΚΟΡΑΗΣ» ή από σοβαρούς κήρυκες και εραστές της στοματικής παράδοσης. Αυτής της ιερής, διαδικασίας μεταφοράς, στο σήμερα, όλων αυτών των πηγών γνώσης που θα χάνονταν προ αιώνων από άγνοια γραφής. Ένα μεγάλο ευχαριστώ, σε όλους αυτούς τους αφανής  που έσωσαν και έφεραν έως το σήμερα, στοιχεία του πολιτισμού μας.         

                                   Σπήλια και στο βάθος ο λόφος της '' Γριάς ''

Σαν αρχή μου έχω το : « ‘’Ας είναι λωλός που λε και φρόνιμος π’ ακούει’’. Δηλαδή, ακούω με προσήλωση κάθε αφήγηση, δημοσιεύω όμως όσα κατόπιν έρευνας, θεωρώ σωστά.» . Παρέα λοιπόν με Βίους, Μαδιάδες, Κανελλάκιδες, Ζολώτες, Αγγελιδάκιδες και απλούς συνάδελφους του κύματος, παραθέτω μια σταγόνα γνώσης για όλα τα παιδιά (μικρά και μεγάλα) αυτού του ξέχωρα και απλόχερα, προικισμένου τόπου. Κάνω όμως ειδική αναφορά ‘’ αγάπης και σεβασμού’’ στους «αδερφούς» μου, Μανώλη Γ. Φύσσα και Αλέξανδρο Εμ.  Καραμούζο .

                               Αλ. Καραμούζος . Μιχ. Καριάμης . Εμμ. Φύσσας

Η έρευνα αυτή, αφορά τους σκοτεινούς Μεσαιωνικούς χρόνους και λίγο παραπέρα.               Η Καρδαμυλία χώρα, περιελαμβάνει όλη την ενδοχώριο περιοχή έως τις ακτές.  Ξεκινά από τον Ελληνότοιχο κοντά στις Αμάδες , την Άμπελο, τον Σκήτωνα, τα Θεόκηπα , τα Κοίλα ως το Σαραπιό και το Δερφίνι.  Με εξαίρεση τα άγονα και πετρώδη Καύκασα  όπου και ο Μαλαντρής, όλη αυτή η περιοχή ήταν ένα απέραντο περιβόλι. Όσοι ασχολούνται με την καταγραφή στοιχείων της όμορφης κωμόπολης, γνωρίζουν ότι τα παλιά Καρδάμυλα, αποτελούσαν 24 μικρά χωριουδάκια. Απόηχος ονομάτων όπως : Αγρελιάς, Άμπελος, Ανήλιος, Αντάρειος, Αρωγευτές, Αυλώνας, Βαθιά Λίμνη,  Βαραγγίνα, Βενετικά, Βλυχάδα, Βρουλίδια, Γιόσονας, Δεφίνι, Καμίνια, Καταλύμματα, Κάτω Λάκα, Κοίλα, Κονταμήτης, Λιμνί, Λυγαρόλακκος, Μαύρος Κάμπος, Μερσίνια, Μεσοράχη, Μηλιές, Νεραύλακας (το γνωστό ΄΄Μετόχι ‘’ του Μιχαήλ Παλαιολόγου), Νησί, Παλιοεκλησιά, Παλιά Φραγκιά, Πλακκούσα, Πάρπαντα, Περιβολάκι, Πυλιά, Πυργιά, Σελάδι, Σηρικάρης, Σκινωπό, Σκούκλα, Φραγκοχώρι. Πιθανά όσα ξωκλήσια υπάρχουν σήμερα στην ευρύτερη περιοχή να δηλώνουν την ύπαρξη κάποιου μικρού χωριού ή οικισμού. Στην εποχή τους ήταν γνωστά από το όνομα της εκκλησιάς. Χαρακτηριστικό της Μεσαιωνικής Χίου, είναι η έλλειψη γραπτών στοιχείων. Αυτός και ο λόγος που στηριζόμαστε στην στοματική παράδοση.

                                              '' Σπήλια '',  από μια άλλη εποχή

Οι έσχατοι αιώνες της ύπαρξης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας χαρακτηρίζονται από αδυναμία προστασίας  των  εδαφών  και  των κατοίκων  τους.   Ειδικά η νησιωτικές περιοχές  δεχόντουσαν  αλλεπάλληλες πειρατικές επιδρομές από κάθε λογίς εθνότητα , ράτσα ή συμμορία. Η Χίος λόγω του πλούτου της, ήταν πάντα στο μάτι κάθε λωποδύτη. Κάθε ληστρική επιδρομή, κάθε δήωση  και αρπαγή ανθρώπων, ζώων και αγαθών, έκανε τους ανυπεράσπιστους κατοίκους να λιποψυχούν και να ζητούν προστασία σε ασφαλέστερα μέρη. Τελικά επέλεξαν ή κατέληξαν στα Άνω Καρδάμυλα (Χωριό). Το οχυρώσουν με ισχυρό κάστρο , Κεντρικό πύργο και τέσσερα πυργόπουλα. Για πιότερη ασφάλεια, έζωσαν το οχυρό με βίγλες στις θέσεις : Βαμβακά, Βιγλί (Τσούνα), Γριά, Δερφίνι , Κουλαλά, Μεγάλη βίγλα, Μουντοκουλά, Οριά (Αμάδες), Παλιόπυργο (Κόλπο Λαγκάδας) , Πύλιαστρο, και Στροβίλι. Στις μνήμες όλων μας, υπάρχουν ιστορίες και παραδόσεις για μυθικούς ήρωες υπερασπιστές, αυτής της Άγιας γης. 

Αλήθεια ποιος δεν έχει ακούσει για τον τετραπέρατο «Διακοπολέμαρχο Χαρτουλάρη»  και τα κατορθώματα του σε βάρος των Αλγερινών πειρατών ή τον διάδοχο του τον «Πατσό»;  Αλήθεια, ποιος δε γνωρίζει τον  Κωνσταντίνο Αγγελικούση, υπερασπιστή των Κοίλων και του Δερφινιού; Ακόμα ποιο παλιά, άλλος ένας θρύλος ο «Μαργουνάς» (Μάξιμος Μαργούνιος), έγραφε ιστορία στο βορεινό οχυρό του «Μαύρου», στο Σκήτωνα και στα πανώχωρα. Για να καταλάβουμε την οικιστική τοπογραφία της τότε εποχής, θα τονίσουμε ότι η περιοχή των Λουτρών ως τη Μεγάλη Βίγλα, όπου και ο πύργος του «Καματερού», την ονόμαζαν ‘’ Μέσα εκεί ’’ σαν ποιο πυκνοκατοικημένη. Αντίθετα η περιοχή του σημερινού οικισμού, την προσδιόριζαν ως ‘’ Έξω εκεί ‘’ .                                 Όπως είπαμε, τα χωριά αρχικά ήταν 24, στο διάβα του χρόνου, έγιναν 20, αργότερα 16, ώσπου μετά από μια πειρατική συμφορά, «Τα χωριά όλα ρήμαξαν , ήρταν όλοι και μαζεύτηκαν μέσα στο κάστρο. Κατόπιν έπιασαν και έχτιζαν απέξω ως το 1775. Πατείς με πατώ σε,  έχτιζαν έως τα 1800. Από εκεί απέμειναν πια τέσσερεις γέροντες (Δημογέροντες) και ένα χωριό μένα όνομα.»  Ο πρώτος, που κατοίκησε στα Καρδάμυλα και συγκριμένα στην Άγια Κυριακή, την ποιο παλιά εκκλησία  του χωριού,  λεγόταν Χατζή Περατικός. Ακολούθησαν οι Γλύφτιδες, στα «Σκεπαστά» και οι Κυμινάδες, που έμειναν όξω από το κάστρο γιατί ήταν ξένοι και δεν του ήθελαν μαζί τους.  Για αυτό το λόγο, έχτισαν τον Θεολόγο. Απέναντι τους εγκαταστάθηκαν οι Πονηροί.                              

Τα όρια του κάστρου έπιαναν από το παλιό σχολειό . Η Κύρια Πύλη ήταν στην Άγια Παρασκευή, που τότε ήταν μέσα στον περίβολο. Η καστρόπορτα, σφραγίζονταν από έναν τεράστιο βράχο. Ακολουθούσε ο ‘’τοιχόκαστρος’’ και από κει στα ‘’Σπήλια’’, στου Γέρο Μωράκη, στου Μαδιά του ‘’Αναγνώστη’’ , στη ‘’Φονόπετρα’’ και στο ‘’ Νεραγώγι’’. Ο κεντρικός πύργος, ήταν εκεί που είναι σήμερα το  ‘’Πνευματικό Κέντρο’’ του  «Χωριού».  Τυπική Χιώτικη οχύρωση, με τους εξωτερικούς τοίχους των ακραίων σπιτιών να αποτελούν τμήμα του τείχους. Το 1915, για να κτισθεί το Αρρεναγωγείο Καρδαμύλων, αγόρασαν τον κεντρικό πύργο. Και Κατεδάφισαν μεγάλα τμήμα του. Αργότερα , κατεδάφισαν και τα υπόλοιπα απομεινάρια του. Από τα τέσσερα πυργάκια, ένα ήταν στην «Δραγατισιά», ένα στα «Σπήλια»  και τα άλλα δυο σε κάποια άλλα σημεία.  Η ονομασία «κάτω πόρτα», εκεί που είναι σήμερα η Αγία Παρασκευή, στην πλατεία του χωριού, δηλώνει, μια πύλη στο έμπα του χωριού. Άλλη μια εμπασιά ήταν στο παλιό γεφύρι. Πιθανά άλλη μια πύλη να υπήρχε στη θέση «Νεραγώγι». Στη σελίδα 11, του βιβλίου «Οι Καρδαμυλίτες του ‘ 12» ο καπετάν Άγγελος Αγγελιδάκης αναφέρει  : «Στα Καρδάμυλα Βυζαντινό Κάστρο, οχυρωμένο με τέσσερεις πύργους (ερείπια του ενός πύργου σώζονται στη θέση Πυργάρι) Μέσα σ’  αυτό για μεγαλύτερη ασφάλεια υπήρχε μικρότερο  κάστρο (το Ελληνικό Αρρεναγωγείο) με εσωτερικούς πύργους (ένας από τους οποίους υπήρχε μέχρι το 1914) ενώ τα ερείπια του κάστρου (τείχη πλάτους 2 μέτρων περίπου) διατηρήθηκαν μέχρι το 1945 ».                                                      

Ο Άγιος Λουκάς, ήταν εκτός κάστρου. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι το κάστρο (Κεντρικός πύργος ;) είχε τρεις πύργους, εκ των οποίων ο ένας ονομάζονταν « (του;) Μελιτά ».                      

Το παλιό Γενοβέζικο  γεφύρι, που έδινε πρόσβαση πάνω από τον ποταμό Ρίνα, έπεσε προ του 1822.         Μετά την επιστροφή των φυγάδων της σφαγής, το επισκεύασαν, για να το κατεδαφιστεί τελικά το 1947.Το όλο αμυντικό έργο, περιλάμβανε υπόγειες δεξαμενές ύδρευσης, αποθήκες, καθώς και σήραγγες διαφυγής. Προ ολίγων ημερών, κατόπιν ενεργειών και εξόδων  του εκλεκτού τέκνου αυτού του τόπου, καπετάν Αλέκου Εμ. Καραμούζου και με οδηγό την στοματική παράδοση, οι σήραγγες εντοπίσθηκαν και ερευνούνται. Υπάρχουν αναφορές για την ύπαρξη τριών πηγαδιών κάτω από τη σημερινή κεντρική πλατεία . Υπάρχουν αναφορές ότι  στο ένα από αυτά υπάρχει χαραγμένο το όνομα  κάποιου Ιουστινιάνη της ‘’ Μαόνα ‘’.    Όπως θυμούνται οι συνομήλικοι μου, οι παππούδες τους , τους έλεγαν ότι είχαν ακούσει πως το χωριό τότες, είχε δεκάξι ξεχωριστές γειτονιές ή ενορίες αντίστοιχες με τα παλιά «Χωρίδια». Δηλαδή, τα γένη των οικογενειών και τους διάσπαρτους ανά την Καρδαμυλία χώρα μικρούς οικισμούς  και χωριουδάκια. Αργότερα έμειναν τα εξής γένη : Ασπιώτες, Βαγιάνοι, Λυγνοί, Μακρηνοί, Μέληδες , Μόσχοι, Φραγγιάδες και  Χαρκιάδες.  Η κατάσταση αυτή, επικρατούσε ως την ‘’Σφαγή της Χίου’’ το 1822.  Μετά τη συμφορά έμειναν τέσσερες γειτονιές. Τα Γλύφτικα, Κυμινάδικα, Νικολούδικα και Πονηράδικα από τις οποίες κάθε μια εξέλεγε και από ένα «Γέροντα».     

Παραθέτω λίγες τοπωνυμικές θέσεις του χωριού : Άγρελας, των Αλάτσουδων , Άσπρος Πάτος,  Βουκολιά,  Γωνιές, Επάνω γειτονιά , Καλιμάς, Καμπανάρης, Καντήλια,Κάτω γειτονιά,  Κουτσούρι, το  Κρουκέλι, Λαγκάδι, Νερόμυλος, Ξερόκηπα, Ομαλή   ο Παπαλάς, Πέρα Παναγιά  ο Πευκιάς, ο Πούλος, το Πυργάρι, τα Πριναράκια, Πριναρίτης , τα Σπήλια, ο Τρόχαλος, η Τρυπητή, οι Φλέγαις και η Φονόπετρα  

Σαν επίλογο, μαζί με το ευχαριστώ μου στον καπετάν Αλέκο για την τεράστια προσφορά στον γενέθλιο τόπο του, παράδειγμα προς μίμηση για όλους μας, αλλά κυρίως για τους «έχοντες και κατέχοντες», σας παραθέτω  λίγες αράδες του 1901, από τον Μεγάλο Κων. Κανελλάκη : « Η  υποδιοίκηση Καρδαμύλων αποτελείτι από τα χωριά Πιτυός, τα Φυτά, τις Κηπουριές  αι οποίες   διοικητικώς θεωρούνται σαν ένα χωριό με τα Φυτά. Την Λαγκάδα , τη Κυδιάντα, την Λαγκάδα / Συκιάδα, την παράλιο Λαγκάδα, η οποία μόλις προ 38 ετών (δηλαδή το 1863 ) κατοικήθηκε από Κυδιαντούσους και Συκιαδιώτες, αποτέλεσε το επίνειο και των δύο χωριών Κυδιάντας και Συκιάδας.» 

Μιχάλης Γ. Καριάμης

Συνταξ. Πλοίαρχος Ε. Ν.