ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΕΙΣΜΩΝ ΧΙΟΥ 1881

Υπό Ιατρού Σταματίου Κωνσταντινίδου

            Ο έν τη ημετέρα νήσω επισυμβάς σεισμός κατά την 22αν Μαρτίου 1881 , ώραν 1,45΄μ.μ εθεωρήθη είς των ολεθριωτέρων των μερών μας , ουχί μόνον ένεκα της ειδικής φθοράς , αλλά και της πληθύος των θυμάτων.

            Δύο ή τρείς ημέρας πρό της καταστροφής , ελαφραί σεισμικαί δονήσεις , εγένοντο αντιληπταί υπό των κατοίκων , ιδίως την νύκτα της παραμονής 21^ης Μαρτίου.

            Είχεν εξημερώσει η Κυριακή της 22ας. Αν και ο ορίζων ήτο ανέφελος και ο ήλιος θερμός και ευχάριστος , η ατμόσφαιρα όμως είχε το οχληρόν και βαρύ , άπαντες δε ησθανόμεθα πίεσιν τινα του στήθους , δι’ εμέ τουλάχιστον ήτο ημέρα μελαγχολική έκ των σπανίων.

            Περί την 11^ην π.μ ώραν μοί εδόθη επιστολή του Γυμνασιάρχου κ.Γ. Σουρία δι’ής εζήτει όπως επισκεφθώ πάσχουσαν τιν α έν τη Μονή Χαλάνδρων. Περί ώραν 1,30΄μ.μ αφήκα την οικογένειάν μου και επί ημιόνου έσπευδον όπως προφθάσω να επανακάμψω το εσπέρας είς τον οίκον μου.

            Εκτός της Πόλεως , πλησίον του Καμένου Πύργου , συνήντησα τον Έλληνα Πρόξενον κ. Κουντουμάν μετά της Κυρίας αυτού και του φουστανελοφόρου ακολούθου του, οίτινες επορεύοντο προς επίσκεψιν της οικογενείας Σαντίκ- Πασά , κατοικούσης είς τον Πύργον Σουτενδή Βέη. Σας προσκυνώ , για πού Γιατρέ; -Για τα Χάλανδρα –  Η καλή ώρα. – Θα σ’ έχωμε το βράδυ στη Λέσχη; Θα προσπαθήσω. Είναι ALLEZ – RETOUR πέντε ωρών ταξίδι. Τους απεχαιρέτισα.

            Δεν παρήλθον οκτώ λεπτά και ευρισκόμην επί του μέσου της γεφύρας του Βαρβασίου , ότε φοβερά υποχθόνιος βοή μετά ισχυρών σεισμικών δονήσεων με απέσπασαν των ρεμβασμών μου. Αι πλευραί της γεφύρας δίς ή τρίς ηνοίγησαν και εκλείσθησαν με κίνησιν εμπρός οπίσω. Η ημιόνος έμεινεν ακίνητος ως κεραυνόπληκτος , κατελήφθην δε υπό φρίκης. Πυκνά νέφη κονιορτού εκάλυψαν τους οφθαλμούς μου και πάλιν νέαι και φοβεραί δονήσεις του εδάφους και πάλιν το αυτό της γεφύρας εμπρός οπίσω άνοιγμα και κλείσιμον και ωσάν να εγίνεντο , κατά το δή λεγόμενον , “ χαλασμός Κυρίου”.

            Απ’ άκρου είς άκρον της νήσου ηκούετο καταχθόνιος θόρυβος κρημνιζομένων οικιών , οιμωγαί θνησκόντων και τραυματιών , φωναί γοεραί και απέλπιδες των καταπλακωθέντων υπό των ερειπίων, υλακαί και ουρλιάσματα κυνών , διαρκείς υποχθόνιοι βοαί και μία συνεχής απερίγραπτος φρικώδης βοή , ανάμικτος των θρήνων απελπισίας.

            Μετά τινας στιγμάς , ελαφρά πνοή ανέμου διεσκέδασε την πρό , των ομάτων μου εκ του κονιορτού ομίχλην και έντρομος είδον μετ’απεριγράπτου οδύνης την επελθούσαν ερήμωσιν.- Όλοι οι πρό εμού υπάρχοντες πρίν πύργοι είχον καταπέσει και πλήρης άλγους και τρόμου αφήκα την ημίονον είς τον παρά την γέφυραν Βαρβασίου αυλόγυρον του πύργου Γιομελάκη.

            Φθάσας πρό του Πύργου του Σουντεδή Βέη είδον κατακείμενον νεκρόν τον ακόλουθον του Προξενίου. Επέστρεφον πεζή είς την πόλιν διά του ποταμού Βαρβασίου ( Περθένη ) άπελπις αγωνιών περί της τύχης της οικογενείας μου. Όσους συνήντων έκλαιον και οδύροντο.

            Αί οικίαι εξηκολούθουν κρημνιζόμεναι διότι το έδαφος εξηκολούθει σειόμενον. Ευρισκόμεθα επί λέβητος βράζοντος και δονουμένου αδιακόπως. Διά των ερειπίων και των αεί καταπιπτόντων τοίχων έφθασα είς την οικίαν μου ήτις ήτο έρημος. Εφώνησα επανειλημμένως ουδείς απήντα είς τάς φωνάς μου δεν υπήρχε τις εκεί , η θύρα ήτο ανοικτή. Είχον φύγει άραγε; Θέλοντες να διαφύγωσι τον κίνδυνον ή είχον ταφή υπό τα ερείπια. Την στιγμήν εκείνην της τρομεράς και φρικώδους αγωνίας μου νέα ισχυρά δόνησις επέφερε την κατάρευσιν της ανατολικής πλευράς της ημιερειπωμένης οικίας μου και των άλλων παρακειμένων οικιών. Οποία φρικίαση και αίσθημα δέους με κατέλαβαν όταν προς στιγμήν ηκούσθησαν εκ του μέρους της οικίας μου οι γόοι του θυγατρίου μου. Έντρομος και αλλόφρων επεχείρησα να εισέλθω έν τοίς ερειπίοις προς ανασκαφήν τυχόν καταπλακωθέντων , αλλά νέα δόνησις επέφερεν την κατάρευσιν τμήματος της στέγης της οικίας μου. Προς στιγμήν απώλεσα τάς αισθήσεις μου αναλογισθείς ότι υπό τα ερείπια ευρίσκοντο η σύζυγος και το θυγάτριόν μου αί μόναι αγαπηταί υπάρξεις μου.

            Όταν συνήλθον εκ της λιποθυμίας ηκούσθησαν πάλι αί γοεραί και απέλπιδες κραυγαί του θυγατρίου μου ευρισκομένου είς το κοίλωμα του σηκού ενός παραθύρου. Τις όμως ηδύνατο να το σώση; Η κλίμαξ της οικίας μου είχε καταρεύση επεβάλετο δε η κατασκευή προχείρου κινητής τοιαύτης διά να διασωθή το κινδυνεύον τέκνον μου.

            Τεχνίτης και υλικά δεν υπήρχον κατά τάς τραγικάς εκείνας ώρας του τρομερού ολέθρου διά την κατασκευήν ταύτην , ού ένεκεν ηναγκάσθην με υπερανθρώπους προσπαθείας να αποσπάσω έκ των παρακειμένων ερειπίων μεγάλας δοκούς και τη βοηθεία ανθρωπιστού Οθωμανού να κατασκευάσωμεν πρόχειρον ασταθή και λίαν επικίνδυνον σκαλωσιά διά της οποίας επέτυχον θεία βουλή την διάσωσιν του κορασίου μου ότε είς μίαν στιγμήν είδον την συζυγόν μου μετά της υπηρετρίας μας να εκβάλουν γοεράς φωνάς αναζητούσαι το παιδίον όπερ κατά την ώραν της ενάρξεως του σεισμού φεύγουσαι περίτρομοι έν σπουδή το είχον εγκαταλείψη είς μίαν των δυτικών αιθουσών της οικίας μου.

            Επηκολούθησαν συγκινητικαί στιγμαί απερίγραπτου…….Ώ ποία νύξ φρικώδης , ποία κόλασις του Δάνδη , κόλασις απερίγραπτος , σπαρακτικοί θρήνοι , κοπετοί , υπόκωφοι βοαί δονήσεων , απερίγραπτοι γόοι απελπισίας , ολοφυρμοί , οιμωγαί , ουρλιάσματα , ογκυθμοί , υλακαί ηκούντο πανταχόθεν. Ήτο ογδόη ώρα της νυκτός , ότε λαμπρόν μετέωρον έξ ανατολών προς δυσμάς ενέπλησσε απλέτου φωτός τον ορίζοντα , δέος κατέλαβε τους πάντας καθ’όσον μάλιστα την στιγμήν εκείνην νέα σφοδρά δόνησις κατέρριψε τους παραμένοντας των πλησίον οικημάτων ορθίους τοίχους.

            Εκ των ερειπίων ηκούοντο οι βαρυαλγείς στεναγμοί , ιαχαί , βογκητά και μηκυθμοί των καταπλακωθέντων υπό τους δοκούς και τα ερείπια. Βοήθεια , βοήθεια ηκούετο πανταχόθεν , αλλά τις ετόλμα να εισδύση είς τας κατακόμβας εκείνας του ολέθρου; Μόνον οι κλέπται και οι έχοντες πεπορρωμένην την συνείδησιν εισέδυον ως νυκτόβια όρνεα καθ’όλην εκείνην την τραγικήν νύκτα είς ερειπωμένας και εγκαταλελειμμένας οικίας , διαρπάζοντες πάν πολύτιμον , ιεροσυλλούντες και νεκροσυλλούντες άμα διότι ούτε ίχνος εξουσίας υπήρχε κατά τάς απεριγράπτους αυτάς ώρας.

            Πολλοί ενέμενον ηφαιστιώδη τινα έκκρηξιν , πολλοί την καταβύθισιν της νήσου , διότι παρά την υπάρχουσαν νηνεμίαν γιγαντιαία κύματα εξέσπων κατ’αραιά διαστήματα επί των ανατολικών ακτών της νήσου , τάς οποίας εκάλυπτον είς αρκετόν βάθος. Άλλοι ανέμενον την εμφάνισιν νησιδίου κατά το μεταξύ Χίου-Τσεσμέ στενόν.

            Είχον μαζί μου έν χειρουργικόν εγκόλπιον , αντί παντός ασηπτικού και δροσιστικού φαρμάκου είχον μόνον νερό και αντί επιδέσμων ήμην ηναγκασμένος να χρησιμοποιώ τά αιμοσταγή ράκη των τραυματιών και εντούτοις ούτως έδει ποιείσαι.

            Αφήκα είς τον παντοδύναμον Θεόν την σωτηρίαν των τραυματιών και της οικογενείας μου και επεδόθην μετά θέρμης καθ’όλην την νύκτα είς την εκπλήρωσιν του καθήκοντός μου έκ των ενόντων.

            Επαίνων άξιος ό Ιωάν. Σόδης Φαρμακοποιός , διαθέσας το περισωθέν υλικόν του καταρρεύσαντος Φαρμακείου του είς την σωτηρίαν των ατυχών συνανθρώπων μας. Όλοι οι συνάδελφοι δεν έλειψαν του να εκπληρώσωσι ευσυνειδήτως το καθήκον των.

            Οι διασωθέντες διήλθον την νύκταν έν αγρυπνίαις και προσευχαίς. Την επομένην πανταχόθεν την νήσου συνέρρεον έν τη πλατεία του Βουνακίου όπου υπό τάς σκηνάς είχον εγκατασταθή αί αρχαί ζητούντες βοήθειαν και ιατρούς διά τους παθόντας , τροφήν , φάρμακα , σκηνώματα. Αί διδόμεναι πληροφορίαι έκ των χωρίων και περιγραφαί του γενικού ολέθρου και καταστροφής της υπαίθρου ήσαν σπαραξικάρδιοι. Δέκα επτά χωρία μετεβλήθησαν είς σωρούς αμόρφων ερειπίων , υπό τα οποία ετάφησαν οι ημίσεις των κατοίκων και υπό τα οποία επνίγοντο αί οιμογαί , οι στεναγμοί και απεγνωσμέναι εκκλήσεις των καταπλακωθέντων ζητούντων βοήθειαν. Και τις ο σώζων;

            Η επί των βοηθειών συσταθείσα Επιτροπή έκ των διαφόρων ενταύθα Προξένων και ής προήδευεν ο ευγενέστατος Άγγλος Τέστερ εξεπλήρωσεν άριστα το εαυτής καθήκον , τούτο όμως εγένετο την τετάρτην μόλις ημέραν μετά τον σεισμόν. Ο τηλέγραφος είχεν αναγγείλη την μεγάλην ταύτην συμφοράν είς τά τέσσαρα σημεία του ορίζοντος , όπου οι είς απάσας τάς ηπείρους διεσπαρμένοι Χίοι εγνώρισαν αμέσως την επελθούσαν συμφοράν της Πατρίδος των. Την 23^ην Μαρτίου οι ευγενείς και ομαίμονες Σμυρναίοι και Ερμουπολίται έσπευσαν πρώτοι αρωγοί δι’ατμοπλοίων ιδίαις δαπάναις κινηθέντων να αποστείλουν τρόφιμα , φάρμακα ,σκεπάσματα και ξυλείαν και ότι άλλο απήτει η φιλανθρωπία κατ’αυτάς τάς τραγικάς ώρας όπου τα πάντα απώλυντο και άφθασαν εγκαίρως διά να καλύψωσι τάς πληγάς της δυστυχούς μας πατρίδος Ιατροί εθελονταί οτρηροί του Ασκληπιού θεράποντες παρηκολούθησαν αυτούς και ήρξαντο αμέσως του φιλανθρωπικού αυτών καθήκοντος.

            Πανταχόθεν κατέφθανον βοηθήματα διότι όλαι αί Κυβερνήσεις έλαβον μέγα ενδιαφέρον διά την συμφοράν του τόπου μας.

            Έπηξαν παραπήγματα προς εγκατάστασιν των αστέγων και νοσηλευτήρια προς περίθαλψιν και θεραπείαν των τραυματιών. Η Ελληνική Κυβέρνησις δι’ιδιαιτέρου ατμοπλοίου πλήρους τροφών , φαρμάκων , ξυλείας και άλλων βοηθημάτων μετά ιατρών , έσπευσεν όπως παράσχη την βοήθειάν της , απέστειλε δε και έν των πλοίων της , με σώμα σκαπανέων , όπως εκθάψη τους υπό τά ερείπια ταφέντας. Ήτο τούτο απάναγκες διότι είχεν ήδη αρχίσει η αποσύνθεσις των πτωμάτων να καθίσταται οχληρά και επιβλαβής είς την δημοσίαν υγείαν. Και κατ’αρχάς ο Χιλίαρχος και ο Φρούραρχος ηθέλησαν να εμποδίσουν την αποβίβασιν των Ελλήνων σκαπανέων αλλά κατόπιν τηλεγραφημάτων , επετράπη αυτοίς η αποβίβασις και τότε ηκούσθησαν ευγνωμοσύνης μυριόστομοι κραυγαί και επιφωνήσεις προς την μητέρα Ελλάδα. Επίσης η Γαλλική , η Αγγλική και η Γερμανική Κυβερνήσεις έστειλαν παραπήγματα διά τους πάσχοντας και φορητά Νοσοκομεία διά τους τραυματίας , μεθ’όλων των αναγκαιούντων , δι’ών παρέσχον πολυτίμους βοηθείας. Επίσης ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός , υπό την Διεύθυνσιν του ιατρού κ.Γλαβάνη , εγκατεστάθη είς την Πλατείαν Βουνακίου , εγκαταστήσας πλήρες Νοσοκομείον , όταν δε ο κ.Γλαβάνης μετά μίαν εβδομάδα επέστρεψεν είς Αθήνας μου ανέθεσε τα καθήκοντα βοηθού του Διευθυντού του Νοσοκομείου.

            Εκ της γενομένης στατιστικής έν τη πόλει και τοίς χωρίοις , τέσσαρες και πλέον χιλιάδες ετάφησαν υπό τα ερείπια , περί τους χιλίους δε ενοσηλεύθησαν είς τα διάφορα θεραπευτήρια , μη συμπεριλαμβανομένων εκείνων οίτινες ελαφρότερον τραυματισθέντες κατέφυγον είς τα Νοσοκομεία των πλησίον μεγαλουπόλεων Σμύρνης , Αθηνών , Κων/πόλεως και Σύρου.

            Η επί των βοηθημάτων συσταθείσα Επιτροπή εξεπλήρωσεν ανεπιλήπτως το καθήκον αυτής , διότι όλος ο κόσμος συνεκινήθη και συνέτρεξε την δυστυχίαν μας. Δεν υπήρξε τις των ομογενών όστις δεν προσέφερε τον οβολόν του. Ευνόητον βεβαίως ότι δεν έλειψαν και αί καταχρήσεις……………

            Αι σεισμολογικαί παρατηρήσεις απέδειξαν ότι ο σεισμός ήτο παλμικός , αί δονήσεις (ώσεις) ήσαν έξ ανατολών προς δυσμάς με κέντρον ηφαιστειώδες τα Λείτζια Μ. Ασίας συσχετιζόμενον με την ηφαιστειώδη κυκλικήν άλυσιν απάσης της Μεσογείου.

            Τα γενόμενα παρά την παραλίαν βαθέα και πλατέα ρήγματα επέδειξαν καθήζισιν εδάφους εν τώ μεταξύ Κρήνης και Χίου βυθώ. Τα ρήγματα ταύτα όπως αντελήφθην παρετηρήθησαν καθ’όλον το ανατολικόν μήκος της νήσου. Την αυτήν φοράν των ρωγμών παρατηρεί τις έτι και νύν και είς τάς πρό αιώνων γενομένας τοιαύτας υπό σεισμών ασυγκρίτως καταστρεπτικωτέρων του τελευταίου τούτου.

            Όπως πεισθή τις περί τούτου αρκεί να επισκεφθή τα περί τα Σκλαβιά λεγόμενα Σπάσματα τα ραγά και το Θολοποτάμιον. Η Δυτική πλευρά της νήσου η υπό της οροσειράς Αίπους-Πελινναίου χωριζομένη ουδεμίαν αξίαν λόγου υπέστη και τούτο αποδοτέον είς την σύνθεσιν του ( γρανιτώδους ) εδάφους.

            Βεβαίως δεν αρνείται τις το δεινόν του γενομένου καταστρεπτικού σεισμού , δυναταί όμως τις να είπη ότι δεν θα επήρχετο τοιαύτη ολεθρία καταστροφή εάν αί κατοικίαι και οι Πύργοι μας δεν ήσαν ελαττωματικώς κατασκευασμένοι.

            Κατά την καταστροφήν της Χίου του 1822 όλαι αί οικίαι επυρπολήθησαν. Οι παλινοστούντες , υπό των συμφορών και της πείνας μαστιζόμενοι εζήτουν να εμβαλώσωσι τους περισωθέντας τοίχους των οικιών των και στεγάσωσιν αυτάς έκ των ενόντων όπως καλύψωσι τάς κεφαλάς των. Τοιαύται ψευδοοικοδομαί δεν ηδύναντο βεβαίως να έχωσι την δέουσαν αντοχήν , απέναντι τοιούτων και τοσούτων βιαίων κλονισμών και μάλιστα έπειτα από τον προηγούμενο σεισμόν του 1865 όστις είχεν επιφέρει αρκετάς βλάβας διασπάσεις είς ρωγμαί τοίχων και είχεν εξαρθρώσει τάς οικοδομάς της πόλεως ιδίως και όστις είχεν εξαναγκάσει τότε τους κατοίκους να παραμείνωσιν έν υπαίθρω ολόκληρον τον τότε ( 1865 ) χειμώνα.

            Στην καταστροφή ταύτην των οικιών συνέτεινε και το γεγονός του διαποτισμού των τοιχωμάτων και οικοδομών υπό των ομβρίων υδάτων καθ’όλον τον χειμώνα τούτον. Αί νεότευκτοι οικοδομαί είς τον τελευταίον τούτον σεισμόν υπέστησαν μέν βλάβας αλλ’ουχί και ανεπανορθώτους. Εν γένει η Χίος δεν θέλει λείψη του να έχη τάς επισκέψεις του αγρίου Εγκελάδου διά την υποδοχήν του οποίου δέον αί οικοδομαί μας να γίνωνται ελαφραί και στερεαί όπως αποφεύγωμεν τους φοβερούς κινδύνους αυτού υφ’ών τοσούτον συχνά επαπειλείται η Νήσος μας.-