ΡΗΜΟΚΑΣΤΡΟ - ΕΛΛΗΝΟΚΑΣΤΡΟ ΄ΛΟΙΜΟΚΑΣΤΡΟ - ΛΗΝΟΚΑΣΤΡΟ (ΧΙΟΣ)

ΡΗΜΟΚΑΣΤΡΟ - ΕΛΛΗΝΟΚΑΣΤΡΟ 

- ΛΟΙΜΟΚΑΣΤΡΟ - ΛΗΝΟΚΑΣΤΡΟ   


 Θρύλοι  και παραδόσεις για το κάστρο των Σπάρτινων

ΡΗΜΟΚΑΣΤΡΟ - Ταπεινά απομεινάρια

Παιδάκι , προτού  πάγω στο σχολείο , στην αρχή της δεκαετίας του πενήντα , τότε που ακόμα , οι άνθρωποι επικοινωνούσαν μεταξύ τους και δεν ήταν δεσμώτες σκιών και ψεύτικων ειδώλων που επέβαλαν μέσω της τηλεόρασης  οι  αποχαυνωτές  του κόσμου . Ζούσαμε στο Άγιο τόπο της γενέθλιας γης , αναπνέαμε , δώρο θεού , τον μυροβόλο  αγέρα  και  με το πέσιμο του ήλιου  , στην αυλή του σπιτιού μας πάνω από την Άγια Σοφιά της Λαγκάδας, άρχιζαν σιγά – σιγά να μαζεύονται όλες οι γειτόνισσες , για την ατέλειωτη νυχτερινή βεγγέρα  ,  μυσταγωγία  κοινωνικής επαφής  και απόκτησης  γνώσεως . Γνώση για όσα είχαν συμβεί αιώνες πριν , και έφθαναν έως το σήμερα μέσω αυτών των διηγήσεων , αυτό δηλαδή το οποίον σήμερα ονομάζουν  ‘’ στοματική  παράδοση ‘’ .     Εκεί , μέσα από διηγήσεις για αληθινές ιστορίες και φαντάσματα , θυμάμαι ότι άκουσα για πρώτη φορά να γίνεται λόγος για τα Σπάρτινα  . Μίλαγαν ώρες για το κούρος , για το πηγάδι που ήτανε πολύ παλιό , στοιχειωμένο και σφάνταζε . Έλεγαν για  σπασμένους  μπουρμπούλους  και κεραμίδες , τα θραύσματα των οποίων μάζευαν σαν οικοδομικό υλικό για να κτίσουν τα σπίτια της Κυδιάντας .  Μίλαγαν για φανταστικούς χορούς με Νεράϊδες στα διαμορφωμένα πλατώματα  . Αιθέριες υπάρξεις οι οποίες ξεγελούσαν τις κοπελιές για  τους βοσκούς , τους έπαιρναν τις στάμνες  τις έσπαζαν γλεντοκοπούσαν όλη νύχτα και τους λώλαιναν .   Αλίμονο δε σε όποιον απερίσκεπτο τολμήσει να κόψει κλαδί από τα υπάρχοντα δένδρα γύρω από το  ξωκλήσι του Άγιου Γιώργη στο Φλώρι αφού είναι στοιχειωμένα και τον περιμένει μεγάλο κακό ! Έλεγε η μια , πως είχε ακουστά , ότι τον καιρό των Ελλήνων , εννοώντας  φυσικά τους αρχαίους , εκεί επάνω υπήρχε μεγάλη πολιτεία , με το όνομα Σπάρτινα  , γιατί έσπερναν την περιοχή , και δια το αληθές πρόσθεταν ότι για να προστατευθούν οι άνθρωποι είχαν φτιάξει ένα  κάστρο το Ελληνόκαστρο   !  Έτσι ονόμαζαν οτιδήποτε είχε σχέση με τους αρχαίους .  Ο λαός έβαζε σαν πρόθεμα την λέξη  «Ελληνο» , όπως  Ελληνόστρατα , Ελληνότοιχος  ,  Ελληνοπεζούλες  ,  Ελληνόσπιτα  ,  Ελληνοχώρι  και τόσα άλλα τοπωνύμια  που υπάρχουν στο νησί μας σε  μια  προσπάθεια  να  δηλώσουν  την αντίθεση  ως  προς  τα  Γενοβέζικα  και  τα  Τούρκικα  κτίσματα.

ΡΗΜΟΚΑΣΤΡΟ - ΕΛΛΗΝΟΚΑΣΤΡΟ - ΛΟΙΜΟΚΑΣΤΡΟ - ΛΗΝΟΚΑΣΤΡΟ - - Ταπεινά ερείπια

Στο άκουσμα αυτής της διήγησης, έπαιρνε άλλη τον λόγο , για να παραθέσει  την δική της  «σωστή»,  ιστορία όπως τουλάχιστον  την είχε  ακούσει. Σύμφωνα λοιπόν με την δεύτερη άξια σεβασμού πηγή , εκεί επάνω υπήρχε  μια μεγάλη πολιτεία τα  «Σπάρτινα», ένα  ισχυρό κάστρο την προστάτευε. Η φήμη της έφθανε στα ξένα, έτσι το έμαθαν κουρσάροι, έφθασαν με τις  φούστες τους στο λιμάνι της Λαγκάδας, απέκλεισαν την περιοχή, όλους τους δρόμους και τις στράτες,  οι άνθρωποι  κλεισμένοι στο κάστρο δεν το έβαζαν κάτω. Ήξεραν καλά πως και να παραδοθούν, πάλι, τους περίμενε ο θάνατος και η προσφυγιά. Πέθαναν όλοι τους από την πείνα. Το κάστρο ερήμωσε και δεν ξανάδε ζωή. Από τότε το ονόμασαν «Ρημόκαστρο».  
                     

Οπότε έπαιρνε άλλη τον λόγο για να πει, ότι αυτά ήταν εν  μέρη  σωστά, γιατί  οι πολιορκημένοι  πέθαναν  από πείνα, λόγω του αποκλεισμού ή από  μολυσματικές αρρώστιες που μετέδωσαν οι πολιορκητές, έτσι  το ονόμασαν «Λοιμόκαστρο»! 

Αλλά  κάποια άλλη  άρχισε να εκθέτει όσα είχε ακούσει από τους γεροντότερους, ότι το κάστρο προστάτευε αγροτικό οικισμό «Ληνών». Δηλαδή πατητήρια  σταφυλιών, και η σωστή του ονομασία είναι «Ληνόκαστρο».

Φυσικά όλες αυτές οι ιστορίες, δηλώνουν την παλαιότητα του κτίσματος, οι ιστορίες ήταν  ο απόηχος  περιστατικών, που πιθανά, συνέβησαν  σε  διαφορετικές χρονικές περιόδους  της υπάρξεως του οικισμού .  

Αναλυτική φωτογραφία  με τοπωνύμια της θέσης του Ρημόκαστρου πάνω από τους οικισμούς της Λαγκάδας 

Γνώρισα  το  «Ρημόκατρο»,  διαβάζοντας  κατ΄ αρχάς  τον Γ. Ζωλότα. Γράφει ο σοφός ιστορικός της Χίου   : « Παρά το λεγόμενον Λημόκαστρον, άνωθεν της Λαγγάδας υπάρχει και  πελασγικόν κτίσμα, του οποίου αξιολογώτατος  ο  Ν . Δ . τοίχος και φρέαρ πελασγικόν πολυγωνικόν μεγάλης διαμέτρου». « Το υπέρ την Λαγγάδαν   Λημόκαστρον {  Ελληνόκαστρον  }  με  τείχος  κυκλώπειον  » …   « προς  την Λαγγάδαν είναι το φρούριον λεγόμενον των «Σπαρτίνων»  ή 

«Λημόκαστρον». {Ελληνόκαστρον ή Ρημόκαστρον} … τούτου μία πλευρά  του τείχους έχει μ. 52 περίπου μέτρα, η δ΄ άλλη 21.  Δύο θύραι  με βαθμίδας {τέσσαρες νομίζω αι υπάρχουσαι, έχουσιν εκάστη  1,20 πλ.}  Αυτόθι τα κτίρια άλλα παλαιά, ων αξιολογώτατον το ΝΔ τείχος, ο πελασγικόν και φρέαρ πολυγωνικόν μεγάλης διαμέτρου, τούτων δε τινες φέρουσι κυμάτιον.» Παράδοση της 

περιοχής, θέλει  σε κάποιο καλοκαιρινό πανηγύρι στις πεζούλες πάνω από το κτήριο να χορεύουν οι κόρες των «Σπαρτίνων»,  ανέμελες. Πειρατές που είχαν αποβιβασθεί στο Δελφίνι χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους κατοίκους μια και αυτοί  διασκέδαζαν, ερήμωσαν το χωριό κατασφάζοντας τους ανθρώπους και αιχμαλωτίζοντας γυναίκες και παιδιά.

Τα ίδια έκαμαν  στο Φλώρι και στα Κοίλα !

    

Γενική άποψη των Σπαρτίνων και της χαράδρας του «Άγριου Ποταμού»

H  λαϊκή μούσα διέσωσε τα συμβάντα με το  γνωστό άσμα που σύμφωνα με τον Γ .  Ζολώτα  αναφέρει τα κάτωθι : «Για χορεύγετε κοπέλλες , ώστε νάβγει το φεγγάρι κι΄ απής έβγη το φεγγάρι κάτω τον γυαλού πλεμμένες,  κάτω του γιαλού πλεμμένες, του γιαλού περιπλεμμένες τα μαλλία περιπλεμμένες και στο αίμα βουτημένες τα μωρά παιδιά στον ώμο να διαβαίνετε το 

δρόμο»

Γενική άποψη των θεμελίων του Ρημόκαστρου ή Ελληνόκαστρου 

Επισκέφθηκα για πρώτη φορά, την περιοχή του ανατολικού τμήματος του οροπεδίου (υψόμετρο 480 μ)  το 1982, για να πάρω στοιχεία και φωτογραφίες για το πόνημα μου «Η  ΛΑΓΚΑΔΑ ΤΗΣ  ΧΙΟΥ». Το οποίο εξέδωσε το 1985, ο  «Πολιτιστικός  Σύλλογος  Λαγκάδας  Χίου  Ο  ΦΑΡΟΣ».  Θυμάμαι την απογοήτευση μου όταν δεν είδα πουθενά  κάστρο, με την  μορφή  που γνωρίζουμε.  Στο νου μου ήλθαν τα λόγια του Ν. Κοντολέοντα.      «Πρόκειται  πιθανώτατα  περί  οχυρού  λίαν καταστραμμένου, σχετιζομένου προς όμοια άλλα ερείπια της περιοχής» , ή του  Κ.  Αμαντου «Το Ρημόκαστρο των Σπαρτίνων πέραν του βουνού Αίπους, υπέρ την Κυδιάντα, δεν είναι κάστρο, αλλά ναός μεγάλος {της Αρτέμιδος ίσως} του οποίου μόνον αι βάσεις 

διακρίνονται» .

Γωνιακό τμήμα των ερειπίων του Ρημόκαστρου ή Λημόκαστρου

Λίγο πριν επισκεφθώ τον χώρο, το πανεπιστήμιο Αθηνών είχε κάνει ανασκαφές και έρευνες έτσι ήμουν σε θέση να ξεχωρίσω μια ισοπεδωμένη επιφάνεια σε μία βραχώδη προεξοχή  πάνω από τον «Άγριο ποταμό» - (Κρικελή). Και σήμερα είναι δυνατόν να δει ο επισκέπτης το κατώτατο τμήμα ενός κτίσματος διαστάσεων  23,15 μ.   Χ  11,15 μ. στο οποίο υπάρχουν πέτρες από γκρίζο πελεκημένο ασβεστόλιθο,  με  προσανατολισμό από ανατολή προς δύση, χαρακτηριστικό των κλασικών ιερών,   χωρίζεται σε τρία μέρη με δύο μεσότοιχους  .  

             

                   Ρημόκαστρο ή Λοιμόκαστρο – Διάσπαρτα απομεινάρια του κτίσματος

     

Γύρω από το  κτήριο υπάρχουν διάσπαρτοι πελεκητοί λίθοι, άλλοι δε  εντοιχισμένοι στις παρακείμενες μάντρες. Έχω την μαρτυρία του θείου μου Σιδερή Μπουλά ότι ο πατέρας του και άλλα μέρη της οικογενείας του, κουβάλαγαν με μουλάρια τις πέτρες του κτηρίου στο Βροντάδο  όπου τις χρησιμοποιούσαν σαν πρώτη ύλη για να χτίσουν τα γεφύρια του δρόμου Χώρας, Λαγκάδας, Καρδαμύλων  .  

Ρημόκαστρο – Κάτοψη της οικοδομής

    

Ο Περικλής  Παπαχατζηδάκης, επισκέφθηκε μαζί με τον Γιώργο Τσίμα  και φωτογράφησε τα ερείπια το 1930  και αναφέρει  «βρήκα το δάπεδο ακέραιο … γύρω - γύρω πελεκημένες ορθογώνιες πέτρες με παραστάσεις 

ανάγλυφες επάνω τους».

Ρημόκαστρο – Μερική άποψη των ερειπίων 

Δυτικά του κτηρίου διακρίνουμε δύο πλατώματα (άνδηρα), φτιαγμένα με αναλημματικούς  τοίχους οι οποίοι είναι  κτισμένοι  με  ογκόλιθους

Το δυτικό άνδηρο είναι κατά πολύ μεγαλύτερο του νοτιοδυτικού, υπάρχουν πέτρινες σκάλες για πρόσβαση στον χώρο. Νοτιότερα από το μικρό άνδηρο  είναι η κτιστή πηγάδα των Σπάρτινων διαμέτρου περίπου 7,00 μ. 

    Λαγκάδα Χίου - Αριστερά τα «Σπάρτινα». Στο κέντρο η Χαράδρα του « Άγιου Ποταμού» --                         Δεξιά στο βάθος τα «Ροδινά» (Κυδιάντα) και ο οικισμός «Αγρελωπό» 

Γνωρίζοντας την ιστορία της επανάστασης  των δούλων  της Χίου, σύμφωνα με την διήγηση του Νυμφόδωρου του Συρακούσιου και την εγκατάσταση τους  «εις τα Όρη», υπέθεσα ότι το  μνημειακό κτίσμα  είναι το άσυλο ή το δικαστήριο των φυγάδων, που ίδρυσε ο αρχηγός των σκλάβων  Δρίμακος, ή του «Ήρωος  Ευμένους», το οποίο σε ένδειξη σεβασμού στο πρόσωπο του ανήγειραν οι Χιώτες … « το δε ηρώον του Ευμενούς  ή Ευμένους ήτο είδος ασύλου, εις ό προσέτρεχον εις ώραν κινδύνου ή ανάγκης» .

Αγρελωπό Λαγκάδας Χίου - Αριστερά τα ΣΠΑΡΤΙΝΑ - Στο μεδσαίο ύψωμα, η θέση του Ρημόκαστρου 

Ας σημειωθεί ότι αυτή είναι η πρώτη γνωστή,  κοινωνική επανάσταση που αναφέρει η   παγκόσμια ιστορία, και  η  περιοχή  του οροπεδίου του Αίπους από Βροντάδου – Κυδιάντας έως το Πιτυός  ήταν η ελεύθερη  γη, ο χώρος εγκατάστασης των  σκλάβων !   

Ερευνητές με ειδικές γνώσεις και με πλήρη στοιχεία θεωρούν το Ρημόκαστρο σαν οικιστική εγκατάσταση αγροτών, μία από τις τόσες που υπάρχουν διάσπαρτες στην ύπαιρθο  χώρα της Χίου, όπως  αυτές στο Θόλο, στο  Γύρισμα  του Καμπούρη, την  Κώμη,  τον Πίνδακα,  τον  Μηλιγγά,  το  Παράγκλι, το  Δελφίνι, στον Μύτακα της Κυδιάντας, τον Κουλαλά, το  Μετόχι στην  Σιδερούντα, στην  Βολισσό, την 

  Εβριακή, την  Μακριά  Σκάλα,  την  Δαδιά. Το  Φαρδύ Πηγάδι έως τα  Άρια, τα κελιά, τις Μπαμπακιές , στα  Εκκλησίδια, στην Δέσποινα της  Αμανής, στα  Λευκάθια, στα Λιμιά,  στα  Χοροστάσια  στου  Διαβότσου  τα  καλύβια, στις  Αμάδες. Τα Μεστά, την  Καλαμωτή  στο  Πυργί, στο Καστρί, στα  Βασιλικά της  Διδύμας, τα  Δώτια, στην Αγία Ερμιόνη.

Λαγκάδα ΧΙΟΣ - Στο βάθος (κέντρο) τα ΣΠΑΡΤΙΝΑ με το ΡΗΜΟΚΑΣΤΡΟ

Φυσικά υπάρχει και η άποψη ότι πιθανά το «Ρημόκαστρο», σύμφωνα και με την ονομασία και το καίριο σημείο που βρίσκεται  κτισμένο σε μέρος υψίστης 

στρατηγικής σημασίας να ήταν μια   στρατιωτική εγκατάσταση ελέγχου προς και από την πόλη της Χίου.   Το Ρημόκαστρο ήταν κτισμένο επάνω ακριβώς από την περίφημη «Ελληνόστρατα», την κύρια και μοναδική  οδική  αρτηρία που ένωνε το Ανατολικό τεταρτυμόριο  του νησιού με το Βορειοδυτικό. Ο υπέροχος αυτός δρόμος ο οποίος ήταν ακόμα  σε χρήση μέχρι και τις αρχές  του αιώνα που μας πέρασε. Το «Αίπος», που δεσπόζει της «Χώρας» και την ελέγχει, ήταν πάντοτε και είναι το ευάλωτο σημείο της πρωτεύουσας μας!

Σύμφωνα με  θραύσματα αγγείων   τα οποία βρέθηκαν στις ανασκαφές , η  χρονική διάρκεια ύπαρξης του άρχεται τον 5ο αιώνα π .Χ και τελειώνει τα Βυζαντινά χρόνια. Φυσικά  σε ένα περιβάλλον παντελώς  διαφορετικό από ότι βλέπουμε  σήμερα,  μετά την  καταστροφή των δασών,   την παντελή αποψίλωση και διάβρωση των βουνών. Αποτέλεσμα της διάβρωσης η εξαφάνιση κάθε ίχνους ζωής από το οροπέδιο, μια και δεν έμεινε πλέον  σπιθαμή χώμα    για να  φυτρώσει έστω κ’ ένα  ταπεινό αγριοπούλουδο! «Κρανίου τόπος». Αδύνατον να ψάξουμε ώστε να εντοπίσουμε τα αρχαία  «Καύκασα», πέρα από την περιοχή της Λαγκάδας  !

Λαγκάδα ΧΙΟΣ - Στο βάθος Αριστερά τα ΣΠΑΡΙΝΑ με το ΡΗΜΟΚΑΣΤΡΟ -Δεξιά τα ΡΟΔΙΝΑ με το χωριό της ΚΥΔΙΑΝΤΑΣ

Την ύπαρξη ζωής για τόσους αιώνες σε τόσο αφιλόξενα μέρη, επιβεβαιώνουν εκτός  από τους θρύλους και τις ονομασίες οικισμών που ο απόηχος τους φθάνει έως το σήμερα,  «οι  Σωροί  της  Γριάς»  οι χαλικουριές, τα γυρίσματα (περίφραξη με τοιχογύρια ξερολιθιάς), οι φουντάνες, τα πηγάδια, που είναι διάσπαρτα στο οροπέδιο και είναι απόρροια πληθυσμιακής έκρηξης, σε συνάρτηση  με κοινωνικές εντάσεις.     

  

Περισσότερες πληροφορίες  και γνώση στα κάτωθι  βοηθήματα   :  «Η  Λαγκάδα  της  Χίου».   «Χιακά  Χρονικά»   (τεύχη  ΙΑ  και  ΙΒ).  «Αρχαία  Πόλις   Χίος». «Χίος  :  Ιστορία  και  Τέχνη».   «Χίος     Φυσικό  περιβάλλον   &  κατοίκηση».

Μιχάλης   Γ.  Καριάμης

Πλοίαρχος  Ε.Ν

******

Δρίμακος :

Ονομαστός δούλος της αρχαιότητας, που έζησε στη Χίο.

Η φήμη του οφείλεται στο γεγονός ότι τέθηκε αρχηγός των πολυάριθμων δούλων του νησιού, τους έπεισε να επαναστατήσουν εναντίον των κυρίων τους και πήγε μαζί τους στα βουνά, λεηλατώντας από εκεί τα κτήματα των πρώην αφεντικών τους.

Οι Χίοι συνθηκολόγησαν μαζί του και του έδιναν ένα μέρος της συγκομιδής, αλλά αργότερα τον επικήρυξαν. Λέγεται ότι όταν ο Δρίμακος γέρασε, κάλεσε έναν νεαρό δούλο που αγαπούσε και τον παρακάλεσε να τον σκοτώσει, για να πάρει αυτός την αμοιβή.

Μετά τον θάνατο του Δρίμακου, η κατάσταση επιδεινώθηκε για τους Χιώτες, οι οποίοι αναγνώρισαν το σφάλμα τους απέναντι στον αρχηγό των σκλάβων και έστησαν προς τιμήν του,  βωμό και ηρώο.